ΠΡΩΤΕΙΝΗ ΒΑΣΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

 

 

Στο Frontiers in Neurology διαβαζουμε για ένα από τα πιο κρίσιμα θέματα της νευρο εκφυλιστικής παθολογίας, δηλαδή

την ποιότητα ελέγχου πρωτεϊνών

μέσα στα κύτταρά και το πώς αυτή συνδέεται με ασθένειες όπως :

Parkinson- Alzheimer -άνοια.

Το 7 % έως 8 % των άνω των 65 παγκοσμίως

έχουν κάποια μορφή άνοιας και

1 % άνω των 60 νοσεί από Parkinson με το ποσοστό να ανεβαίνει στο 3% με 4% μετά τα 80 .

Το άρθρο με τίτλο :

Protein quality control systems in neurodegeneration – culprits, mitigators, and solutions

υπογραφει ο νομπελίστας

Aaron Ciechanover και ο Ido Livneh, δύο επιστήμονες με μεγάλη εμπειρία στο πεδίο.

Οι νευροεκφυλιστικές νόσοι χαρακτηρίζονται από τη συσσώρευση τοξικών πρωτεϊνικών συσσωματωμάτων

μέσα στους νευρώνες.

Αυτά τα συσσωματώματα δεν είναι απλά τυχαία, αλλά αποτελούν την τελική εικόνα μιας αποτυχίας του κυττάρου να ελέγξει σωστά την ποιότητα των πρωτεϊνών του.

Οι πρωτεΐνες μας είναι σαν εργαλεία, φτιαγμένα να δουλεύουν με ακρίβεια.

Όταν τσαλακωθούν ή παραμορφωθούν, πρέπει να διορθωθούν ή να απομακρυνθούν.

Αν αυτό δεν γίνει, τότε η ζημιά επεκτείνεται και το κύτταρο δυσλειτουργεί.

Υπάρχουν δύο βασικά συστήματα που φροντίζουν να διατηρούν την τάξη.

Το πρώτο είναι το σύστημα

ουβικουιτίνης-πρωτεασώματος,

ενας μηχανισμός που κολλάει στις κατεστραμμένες πρωτεΐνες με μια ειδική ετικέτα, την ουβικουιτίνη, και τις οδηγεί στον «τεμαχιστή» του κυττάρου, το πρωτεασώμα, για να καταστραφούν σε μικρότερα τμήματα.

Το δεύτερο είναι το σύστημα της αυτοφαγίας-λυσοσωμάτων, το οποίο λειτουργεί περισσότερο σαν σκουπιδιάρικο, μαζεύοντας ολόκληρα τμήματα κυττάρων ή μεγάλες συσσωματώσεις πρωτεϊνών και τα παραδίδει στα λυσοσώματα για ανακύκλωση.

Όταν αυτά τα δύο συστήματα λειτουργούν καλά, οι νευρώνες παραμένουν καθαροί και υγιείς.

Όταν όμως υπολειτουργούν, αρχίζει η καταστροφή.

Το άρθρο εξηγεί ότι με την ηλικία τα συστήματα αυτά χάνουν μέρος της αποτελεσματικότητάς τους.

Οξειδωτικό στρες, φλεγμονή, μεταβολικές διαταραχές και γενετικοί παράγοντες

επιβαρύνουν την ισορροπία και οδηγούν σε σταδιακή συσσώρευση τοξικών πρωτεϊνών.

Αυτό δεν είναι θεωρητικό, γιατί έχουμε χαρακτηριστικά παραδείγματα:

στο Alzheimer συσσωρεύεται

η β-αμυλοειδής και η πρωτεΐνη tau,

στην Parkinson η α-συνουκλεΐνη, στην ALS η TDP-43.

Κάθε νόσος έχει το δικό της «αποτύπωμα» αποτυχημένου ελέγχου ποιότητας.

Το εντυπωσιακό είναι ότι η μελέτη δεν στέκεται μόνο στην παθολογία, αλλά εξετάζει και πιθανούς τρόπους παρέμβασης.

Για παράδειγμα, φαρμακολογικοί παράγοντες που διεγείρουν την αυτοφαγία ή αυξάνουν τη δραστηριότητα του πρωτεασώματος έχουν δείξει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα σε πειραματικά μοντέλα.

Επίσης, μικρά μόρια που βοηθούν τις πρωτεΐνες να διπλώνονται σωστά, τα λεγόμενα chemical chaperones, ίσως να προσφέρουν προστασία.

Η ιδέα είναι να ενισχύσουμε τα φυσικά μας συστήματα επιτήρησης ώστε να μην επιτρέπουμε τη συσσώρευση τοξικών πρωτεϊνών.

Πέρα των φαρμακων, γίνεται αναφορά και σε μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις που φαίνεται να στηρίζουν τα συστήματα ελέγχου πρωτεϊνών.

Η σωστή διατροφή, η σωματική άσκηση, η μείωση του στρες, ακόμα και η διαλειμματική νηστεία

έχουν βρεθεί ότι ενισχύουν μηχανισμούς όπως η αυτοφαγία.

Είναι δηλαδή σαν να δίνουμε στους νευρώνες μας την ευκαιρία να καθαρίσουν και να ανανεωθούν.

Έτσι, βλέπουμε ότι το καθημερινό μας lifestyle δεν είναι καθόλου αθώο, αλλά παίζει ρόλο και στο αν θα προστατευτεί ο εγκέφαλός μας από τη φθορά.

Σημαντικο ρολο εδω παιζει η ισορροπία.

Δεν είναι ότι οι πρωτεΐνες δεν πρέπει ποτέ να μαζεύονται, γιατί και αυτό μπορεί να έχει ρόλο.

Το πρόβλημα ξεκινά όταν η ποσότητα ξεπεράσει το όριο αντοχής του κυττάρου.

Όπως σε ένα εργοστάσιο που αν δεν έχεις επαρκές προσωπικό να μαζεύει τα ελαττωματικά προϊόντα, στο τέλος γεμίζει η αποθήκη και μπλοκάρει η παραγωγή.

Η μεγάλη πρόκληση για την επιστήμη είναι να βρούμε τρόπους να διατηρούμε αυτά τα συστήματα ζωντανά και ενεργά όσο μεγαλώνουμε.

Οι ερευνητές αναφέρουν ότι μελλοντικά θα μπορούσαμε να έχουμε θεραπείες που θα ενεργοποιούν επιλεκτικά την αυτοφαγία, ή θα αυξάνουν τη δραστηριότητα του πρωτεασώματος, ή θα παρέχουν ειδικά μόρια που θα βοηθούν τις πρωτεΐνες να παραμένουν σταθερές και σωστά διπλωμένες.

Αυτό θα ήταν μια πραγματική επανάσταση στη μάχη κατά της άνοιας.

Ο εγκέφαλός είναι εργαστήριο ακριβείας που βασίζεται στην καθαρότητα και την ακρίβεια των πρωτεϊνών του.

Όταν χάνεται αυτή η ακρίβεια, ξεκινά η κατηφόρα προς τη νευροεκφύλιση.

Όμως δεν είμαστε αβοήθητοι.

Με την έρευνα που προχωρά, με τις νέες θεραπείες που αναπτύσσονται αλλά και με την προσωπική μας φροντίδα μπορούμε να στηρίξουμε τα συστήματα αυτά.

Να δώσουμε στον εγκέφαλο τον χρόνο και τα μέσα που χρειάζεται για να διατηρήσει τη λειτουργικότητά του. Και αυτό δεν είναι μόνο ζήτημα επιστήμης αλλά και καθημερινής ζωής, γιατί κάθε επιλογή μας – από τη διατροφή μέχρι την άσκηση και τον ύπνο – επηρεάζει αυτήν τη λεπτή ισορροπία.

Σ έναν κόσμο όπου η άνοια αποτελεί ήδη μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημόσια υγεία, τέτοιες μελέτες μας δείχνουν τον δρόμο.

Δεν είναι εύκολος, αλλά είναι ελπιδοφόρος.

Αν κατανοήσουμε καλύτερα τους μηχανισμούς του ελέγχου ποιότητας πρωτεϊνών, ίσως μια μέρα να καταφέρουμε όχι μόνο να καθυστερήσουμε, αλλά και να αποτρέψουμε τη νευροεκφύλιση.

Και αυτό θα είναι μια νίκη που θα αφορά όλους μας.

Η επιστήμη μας δείχνει ξανά ότι η φροντίδα του μυαλού ξεκινά από το κύτταρο, από την ίδια τη ζωή της πρωτεΐνης.