ΟΙ ΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ

 

Οι πτώσεις είναι μία από τις κυριότερες αιτίες νοσηρότητας, θνητότητας και απώλειας της ποιότητας της ζωής συνηθως στους ηλικιωμένους . 

Ανηκουν στη γηριατρική, που ατυχως δεν υπαρχει σαν ειδικοτητα και  δεν διδάσκεται στη παθολογια.

Και ξαφνικα βρίσκεσαι ξαπλωμένος στο έδαφος, στο πάτωμα ή σε ένα χαμηλότερο επίπεδο. 

Πτώση σε έδαφος με πάγο και χιόνι.Από ολίσθημα, παραπάτημα ή τρέκλισμα. Απ το  κρεβάτι , που ειναι η πιο συχνη παραδοξως στην τριτη ηλικια.Από καρέκλα με ρόδες Από σκαλοπάτια .

Οι πτώσεις αποτελουν ισως την πρώτη θέση σε θανατους από ατύχημα στη τριτη ηλικια  υπεύθυνες για το 40% των θανάτων στους άνω των 65 ετών. 

Κατάγματα ισχίων, καρπού, μηριαίου Το σοβαροτερο ομως προβλημα ειναι το ψυχολογικο. Ο φόβος, η ταπείνωση και η αναπηρία, ψυχική και σωματική, η οποία ακολουθει τους ηλικιωμένους ασθενείς. 

Το τραγικοτερο ομως ειναι οταν  η παραμονή του ηλικιωμένου στο σπιτι του γίνεται επισφαλής και αναγκάζεται να παει  σε οίκο ευγηρίας.

Ο διαρκης φόβος μιας νέας πτώσης καταρρακώνει το ηθικό των ηλικιωμένων, οι οποίοι χάνουν το νόημα της ζωής, μπαινουν σε κατάθλιψη ή απο φοβο παντα επιλέγουν την ακινητοποίηση με τις εντευθεν επιπλοκές.

Οι πτώσεις συνηθως δεν αναφερονται στους θεράποντες κατα τη λήψη ιστορικού, οταν μαλιστα δεν υπάρχει τραυματισμός κατά την πτώση . Εξ αλλου , ασθενείς και γιατροί θεωρούν τις πτώσεις φυσιολογικό στοιχειο της γήρανσης..

Οι πτώσεις  είναι αποτέλεσμα υποκείμενων παραγόντων κινδύνου και νοσημάτων Ενα λεπτομερές ιστορικό  μπορεί να διαφωτίσει τα αίτιά και να βοηθήσει στην πρόληψή τους. 

Για πολλούς ασθενείς η πτώση είναι απλά μια πτώση. 

Τότε ο γιατρός οφείλει να παρέχει οξεία περίθαλψη για τις κακώσεις και να προσφέρει «δευτερογενή» πρόληψη για την αποφυγή μελλοντικών πτώσεων.

Υπολογίζεται ότι το 30-40% των  άνω των 65 ετών εμφανίζουν μία πτώση ετησίως, ενώ το ποσοστό αυτό φθάνει στο 50% για άτομα άνω των 80 . 

10%-15% των πτώσεων προκαλούν σοβαρούς τραυματισμούς και γύρω στο 50% προκαλούν ελαφρούς τραυματισμούς.

Το σπάσιμο λεκάνης  μετά από πτώση;

Ενα υποσκληρίδιο αιματώμα ή σπονδυλικο κατάγμα είναι σπάνιο, αλλά  κατάγμα του μηριαίου, της λεκάνης, και των άκρων  είναι συχνά.

Μετά την πτώση,  σ ενα 10% των περιπτώσεων οι πάσχοντες αντιμετωπίζουν δυσκολία μετακίνησης από τη θέση που έπεσαν και παραμένουν στο έδαφος για σημαντικό χρονικό διάστημα. 

Η ραβδομυόλυση, η αφυδάτωση και τα έλκη από κατακλίσεις επιπλέκουν αυτού τους είδους τις πτώσεις, ευτυχώς σε μικρό ποσοστό. 

Οι ψυχολογικές επιπλοκές των πτώσεων  είναι πολύ συχνότερες των σωματικών επιπλοκών. 

Σε πρόσφατη μελέτη 50% των ηλικιωμένων 70-85 ετών που έπεσαν, ανέφεραν ότι φοβούνται μια επόμενη πτώση και 60% ότι περιόρισαν μετρίως την κινητικότητά τους για την αποφυγή μελλοντικών πτώσεων, ενώ 15% σημαντικό βαθμό της κινητικότητας.

Ο φόβος νέας πτώσης, που αποκαλείται η μετά την πτώση αγχώδης διαταραχή, κατά το μετατραυματική αγχώδης διαταραχή αποτελεί ένα νέο αναγνωρίσιμο κλινικό σύνδρομο της 3ης ηλικίας. 

Ο συνδυασμός ψυχολογικών και σωματικών που προκαλούνται από τις πτώσεις έχουν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της αυτονομίας των ηλικιωμένων, τη συνδρομή από μόνιμες  βοηθούς, τη μετακίνησή τους σε οίκους ευγηρίας, το θάνατο αλλά και μια σημαντική αύξηση χρήσης των υπηρεσιών υγείας και συνοδό αύξησης του κόστους περίθαλψης.

Νοσήματα σχετιζόμενα με πτώσεις

Οι πτώσεις στους ηλικιωμένους σπάνια οφείλονται σε μία μοναδική αιτία, αλλά συνήθως επέρχονται από το συνδυασμό της απορρύθμισης γήρανσης του φυσιολογικού ομοιοστατικού μηχανισμού της διατήρησης της ορθίας θέσης με ατυχήματα γλίστρημα, πρόσκρουση σε αντικείμενα, απώλεια ισορροπίας ή υποκείμενα νοσήματα λοιμώξεις, αρρυθμίες . Ετσι, ένας ηλικιωμένος με πολλούς παράγοντες κινδύνου οπως προηγούμενες πτώσεις, άνοια και εμπύρετο λόγω λοίμωξης εμφανίζει πτώση μετά από πρόσκρουση στην άκρη ενός χαλιού  και αδυναμία να διατηρήσει την ισορροπία του. 

Οι παράγοντες κινδύνου των πτώσεων χωρίζονται σε ενδογενείς και εξωγενείς, αλλά συχνά οι πτώσεις οφείλονται σε συνδυασμό και των δύο.

Συχνότεροι ενδογενείς παράγοντες κινδύνου είναι οι σχετιζόμενοι με τη διατήρηση της ορθίας θέσης, το ιστορικό πτώσεων, η ορθοστατική υπόταση, τα χρόνια νοσήματα και η  άνοια. 

Η διατήρηση της όρθιας θέσης εξαρτάται από την επαρκή πληροφόρηση του εγκεφάλου μέσω των αισθητικών συστημάτων και από την ενεργοποίηση του μυϊκού συστήματος. 

Στους ηλικιωμένους παρατηρείται μείωση της οπτικής οξύτητας, της αντίληψης του βάθους και της προσαρμογής στο σκοτάδι. 

Η ιδιοδεκτική αισθητικότητα των άκρων βαθμιαία χάνεται 

και η λειτουργία του αιθουσαίου συστήματος προσβάλλεται λόγω της μείωσης των τριχωτών κυττάρων του λαβυρίνθου και των κυττάρων του αιθουσαίου γαγγλίου. 

Η παράλληλη μείωση των κυττάρων του κεντρικού νευρικού συστήματος, ιδιαίτερα των βασικών γαγγλίων, προκαλεί περαιτέρω απώλεια         του ελέγχου της όρθιας θέσης.

Παράλληλα, στους ηλικιωμένους παρατηρείται λανθασμένη ενεργοποίηση των μυών, όπως παραδείγματος χάριν μεγαλύτερη σύσπαση των ανταγωνιστών , αλλά και πρώιμη διέγερση των εγγύς έναντι των άπω μυών. 

Το ιστορικό πτώσεων στο παρελθόν και ιδιαίτερα πτώσεων που συνοδεύθηκαν από τραυματισμό αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου. 

Η ορθοστατική υπόταση μπορεί να προκαλέσει μείωση της αιμάτωσης του εγκεφάλου κυρίως σε αθηρωματικούς ασθενείς, αυξάνοντας τις πιθανότητες πτώσης. 

Τα χρόνια νοσήματα τα συχνότερο σχετιζόμενα με πτώσεις είναι η Parkinson, η πολλαπλη σκλήρυνση, η οστεοαρθρίτιδα και ο  διαβήτης. 

Η ελαφράς ή μεσαίας βαρύτητας  άνοια συνοδεύεται από αυξημένο κίνδυνο πτώσης και κατάγματος του ισχίου. 

Συχνότεροι εξωγενείς παράγοντες  είναι οι παρενέργειες των φαρμάκων ο κακός φωτισμός, τα ακατάλληλα παπούτσια, αντικείμενα οπως, χαλιά μη επαρκώς ακινητοποιημένα. 

Τα φάρμακα αποτελούν συχνό αίτιο πτώσεων και είναι σαφές ότι μεγαλύτερος αριθμός φαρμάκων σε έναν ασθενή συνδυάζεται με αυξημένο κίνδυνο πτώσεων. 

Τα συχνότερο ενοχοποιούμενα φάρμακα είναι εκείνα με δράση στο κεντρικό νευρικό σύστημα οπως βενζοδιαζεπίνες, νευροληπτικά, τρικυκλικά κυρίως αντικαταθλιπτικά, αλλα και τα έχοντα αντιχολινεργική δράση λόγω της σύγχυσης που προκαλούν , τα αγγειοδιασταλτικά μέσω του μηχανισμού της ορθοστατικής υπότασης, τα διουρητικά, η διγοξίνη. 

Η κατάχρηση οινοπνεύματος κατι συνηθισμενο στους ηλικιωμενους διπλασιάζει την πιθανότητα πτώσης.

Οι πτώσεις από ατύχημα που οφείλονται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες ή σε κακή εκτίμηση, αποτελούν το 35 έως 50% του συνόλου των πτώσεων. 

Τα συχνότερα εμπόδια ή παγίδες από τα οποία προκαλούνται οι πτώσεις είναι υπερυψωμένα τμήματα του δαπέδου, άκρες χαλιών που κάνουν στροφή, διάσπαρτα αντικείμενα ή ζώα. 

Ο κακός φωτισμός ή η μείωση της οπτικής οξύτητας στους ηλικιωμένους σε συνδυασμό τις διαταραχές της ισορροπίας που δεν υπάρχουν ελαττώνουν τη δυνατότητα αποφυγής. 

Το 1/3 των πτώσεων από ατύχημα γινονται στις  σκαλες οπυ απο κακο υπολογισμο χάνουν τα τελευταία βήματα πιστεύοντας λανθασμένα ότι έχουν φθάσει στο τέλος της σκάλας. 

Οι κακοφωτισμένες σκάλες και οι μη εφοδιασμένες με ράμπες συντελούν συχνά σε πτώσεις, όπως και οι γλιστερές ή παγωμένες επιφάνειες. 

Η εξέταση των υποδημάτων των ηλικιωμένων επίσης μπορούν να μας υποδείξει τα αίτια της πτώσης. 

Οι πτώσεις είναι συχνότερες με ψηλά τακούνια, με παπούτσια που γλιστράνε ή όταν ο ηλικιωμένος κυκλοφορεί ξυπόλητος ή με κάλτσες. 

Όσο αυξάνεται ο αριθμός των παραγόντων κινδύνου τόσο αυξάνεται και ο αριθμός των πτώσεων.

Τρεις απλοι παραγοντες κινδύνου ειναι η αδυναμία έγερσης, ασταθής βάδιση και λήψη πλέον των τεσσάρων φαρμάκων σε ηλικιωμένους ασθενείς. Ο ετήσιος κίνδυνος πτώσης αυξήθηκε από 12% το χρόνο σε ηλικιωμένους με μηδέν παράγοντες κινδύνου σε 100% σε ηλικιωμένους με τρεις παράγοντες κινδύνου. 

Υποκείμενα νοσήματα που μπορούν να οδηγήσουν σε πτώση είναι κάθε αιτία οξείας βαρειάς νόσου λοιμώξεις, πνευμονική εμβολή, έμφραγμα μυοκαρδίου, σοβαρή αναιμία, γαστρορραγία, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ή οξείας σύγχυσης. 

Από το νευρολογικό σύστημα 

ο ίλιγγος κεντρικής ή περιφερικής αιτιολογίας, και η επιληψία 

Από το καρδιαγγειακό σύστημα η συγκοπή, οι αρρυθμίες και κυρίως η ορθοστατική υπόταση. 

Άλλα συχνά αίτια πτώσεων αποτελούν τα οξέα διαρροϊκά σύνδρομα μέσω της αφυδάτωσης, η νυκτουρία λόγω της υπερτροφίας του προστάτη μέσω του μηχανισμού της αντανακλαστικής συγκοπής λόγω ούρησης, οι ηλεκτρολυτικές διαταραχές, ο υπερθυρεοειδισμός λόγω της κεντρομυελικής μυϊκής αδυναμίας που επιφέρει, ο υποθυρεοειδισμός, η υπογλυκαιμία.

Εξωνοσοκομειακή αντιμετώπιση

Σε περίπτωση βαρειάς κάκωσης ή σοβαρού υποκείμενου νοσήματος ο ασθενής χρήζει μεταφοράς σε νοσοκομείο. Παράλληλα, ο γιατρός ή ο νοσηλευτής που επισκέπτεται τον ασθενή στο σπίτι του καλό είναι να συλλέξει πληροφορίες για τις συνθήκες της πτώσης, να περιγράψει την κατάσταση που επικρατεί στο σπίτι και να αξιολογήσει την ασφάλεια ή μη της παραμονής του ασθενούς στο σπίτι, δίνοντας συμβολές για μελλοντική πρόληψη πτώσεων.

Διαγνωστική προσέγγιση

Όπως και σε κάθε πάθηση που φθάνει στα επείγοντα, η λήψη ενός καλού ιστορικού από τον ασθενή ή τους οικείους του μαζί με τη κλινική εξέταση αποτελούν το κλειδί της διαγνωστικής προσέγγισης του ασθενούς. Ακόμα όμως, αν και το ιστορικό είναι υπέρ μιας απλής πτώσης από κακή εκτίμηση, καλό είναι ο ασθενής να αξιολογείται καρδιολογικά, νευρολογικά και μυοσκελετικά και να λαμβάνεται πλήρης αναφορά των φαρμάκων, πολλά εκ των οποίων ευθύνονται για πτώσεις στους ηλικιωμένους.

Οι ιατροί, που υποδέχονται ασθενείς μετά από πτώση, οφείλουν να στηρίξουν τη διαγνωστική και θεραπευτική τους προσέγγιση, τόσο στις κακώσεις και τις συνέπειες των κακώσεων, όσο και στα νοσήματα ή τα γεγονότα που προκάλεσαν τις πτώσεις. 

Οι συχνότερες κακώσεις είναι τα κατάγματα του ισχίου, του καρπού, του μηριαίου, της ποδοκνημικής, οι τραυματισμοί του προσώπου και της κεφαλής, οι εκδορές και οι εκχυμώσεις. 

Συχνά φαινομενικά ήπιες κακώσεις μπορεί να υποκρύπτουν πολύ βαρύτερες βλάβες, όπως ένα υποσκληρίδιο αιμάτωμα ή ένα κάταγμα της σπονδυλικής στήλης. 

Ο παρακλινικός έλεγχος περιλαμβάνει πέραν του ακτινολογικού ελέγχου για τη διάγνωση τυχόν καταγμάτων, εξετάσεις του αίματος γενική αίματος, κρεατινίνη, σάκχαρο, ηλεκτρολύτες, TSH, βιταμίνη Β12, γενική-ούρων, ηλεκτροκαρδιογράφημα,Holter ρυθμού  και υπέρηχο-doppler της καρδιάς, ηλεκτροεγκεφαλογράφημα σε υποψία επιληψίας, η αξονική τομογραφία εγκεφάλου σε υποψία κάκωσης του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Πολλοί ηλικιωμένοι μετά την πτώση εμφανίζουν αδυναμία έγερσης και παραμένουν στο έδαφος για μεγάλο χρονικό διάστημα. 

Καλό είναι σε αυτές τις περιπτώσεις να διαγνωσθούν και να αντιμετωπιστούν η υποθερμία, η αφυδάτωση ή η ραβδομυόλυση που επιπλέκει μια πτώση.

Θεραπευτική προσέγγιση

Οι κακώσεις και οι επιπλοκές τους πρέπει να αντιμετωπισθούν αμέσως και όχι σπάνια ο ασθενής χρήζει νοσηλείας. Στην περίπτωση που το νόσημα που σχετίζεται με την πτώση ανευρεθεί, ο ασθενής χρήζει θεραπείας και νοσηλείας. Σε περίπτωση πτώσης λόγω εμποδίου απαιτείται επέμβαση της οικογένειας, των φίλων και κοινωνικών λειτουργών για την απομάκρυνση των εμποδίων στην οικία του ασθενούς και τη διαμόρφωση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος. 

Ηρεμιστικά, ναρκωτικά φάρμακα καλό είναι να διακοπούν, αγγειοδιασταλτικά φάρμακα σχετιζόμενα με ορθοστατική υπόταση καλό είναι να αλλαχθούν.

Η επαφή με το θεράποντα ιατρό του ασθενούς στην πόλη μπορεί να διαφωτίσει τα αίτια της πτώσης, ώστε να αποφευχθεί μια άσκοπη νοσηλεία. 

Πριν ο ασθενής εγκαταλείψει το νοσοκομείο οι θεράποντες οφείλουν να είναι βέβαιοι ότι ο ηλικιωμένος είναι ικανός να εκπληρώσει με ασφάλεια τις καθημερινές του ασχολίες.

Ένα απλό test για τον έλεγχο της ικανότητας βάδισης των ηλικιωμένων είναι το «get up and go», κατά το οποίο ο ασθενής πρέπει να σηκωθεί από μια πολυθρόνα δίχως μπράτσα, να σταθεί όρθιος, να περπατήσει 3 μέτρα, να κάνει στροφή και να επιστρέψει στη θέση του για να καθίσει. 

Βιβλιογραφία

1. Tinetti, ME. Clinical practice. Preventing falls in elderly persons. N Engl J Med 2003;348:42.
2. Oliver, D, Connelly, JB, Victor CR, et al. Strategies to prevent falls and fractures in hospitals and care homes and effect of cognitive impairment: systematic review and metaanalyses. BMJ 2007;334:82.
3. Tinetti, ME, Williams, CS. The effect of falls and fall injuries on fuctioning in community-dwelling older persons. JGerontol A Biol Sci Med Sci 1998;53:M112.
4. Tinetti, ME, Williams, CS. Falls, injuries due to falls, andthe risk of admission to a nursing home. N Engl J med1997;337:1279.
5. Ganz, DA, Bao, Y, Shekelle, PG, Rubenstein, LZ. Will mypatient fall? JAMA 2007;297:77.
6. Berry, SD Samelson, EJ, Hannan, MT, et al. Second hipfracture in older men and women: the Famingham Study.Arch Intern Med 2007;167:1971.
7. Tamblyn, R, Abrahamowicz, M, du Berger, R, et al. A5-year prospective assessment of the risk associated withindvidual benzodiazepines and doses in new elderlyusers. J Am Geriatr Soc 2005;53:233.