ΥΠΕΡΔΙΑΓΝΩΣΗ..ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΚΡΙΜΑ

Η υπερδιάγνωση (overdiagnosis) και η υπερθεραπεία (overtreatment) αποτελούν ένα σύγχρονο πρόβλημα στις ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες. 

Υπερβολική χρήση της ιατρικής, Υπερβολές στη διάγνωση και στη θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενών. 

Το βασικό πρόβλημα είναι 

η Υπερδιάγνωση, ενώ       

η..Υπερθεραπεία..συνήθως ακολουθεί. 

Υπερδιάγνωση έχουμε όταν σε απολύτως υγιείς ανθρώπους, ή σε ασθενείς χωρίς συμπτώματα, μπαίνει από τους γιατρούς η διάγνωση κάποιας νόσου ή κατάστασης που όμως δεν πρόκειται να τους βλάψει (δεν θα προκαλέσει συμπτώματα ή πρόωρο θάνατο). 

Απολύτως συγγενικές έννοιες με την υπερδιάγνωση είναι 

η υπερεξέταση  και η ιατροποίηση . 

Πολλοί ερευνητές, γιατροί και συγγραφείς μιλάνε για 

εμπόριο...ασθενειών (selling sickness) 

ή..για..καπηλεία..νόσων (disease mongering). 

Άλλοι πάλι, μιλάνε για ιατρικές φροντίδες που μπορούν να αποφευχθούν. 

Ασχέτως πάντως του πώς ονομάζουμε το φαινόμενο, το απολύτως βέβαιο είναι ότι με περιττές εξετάσεις και περιττές θεραπείες οι γιατροί κάνουν συχνά σε υγιείς ανθρώπους βλαβερά και επικίνδυνα πράγματα. 

Η υπερδιάγνωση βλάπτει κυρίως επειδή το σταμπάρισμά , οδηγεί  σε μια σειρά από συναισθηματικές, ιατρικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες. 

Επακόλουθα της υπερδιάγνωσης είναι το άγχος, το κοινωνικό στίγμα, περισσότερες περιττές εξετάσεις, περιττές θεραπείες. 

Κάποιες φορές, η υπερδιάγνωση μπορεί να είναι και επικίνδυνη για τη σωματική υγεία των ανθρώπων. 

Κάθε εργαστηριακή εξέταση έχει κινδύνους και πιθανές επιπλοκές. 

Μια αξονική τομογραφία (CT scan),  έχει το ρίσκο της ακτινοβολίας, η οποία μπορεί να προκαλέσει καρκίνο αργότερα. 

Και μια εξέταση συχνά οδηγεί σε μια άλλη, ακόμα πιο επικίνδυνη εξέταση. 

Είναι αποκαρδιωτικό ότι στην κλινική ιατρική έχουμε υπερβολικά πολλή ιατρική και υπερβολικά λίγη φροντίδα 

Τις τελευταίες δεκαετίες, ο προβληματισμός ήταν για την υπερβολικά λίγη ιατρική φροντίδα, για την ανεπαρκή ιατρική φροντίδα. 

Οι συζητήσεις για πολλά χρόνια ήσαν για τα ιατρικά λάθη (κυρίως τις λανθασμένες διαγνώσεις) 

και για τις μεθόδους που θα εξασφαλίζουν την πρόσβαση του πληθυσμού στις υπηρεσίες υγείας. 

Τα τελευταία 10-12 χρόνια, όμως, έχουν πυκνώσει οι ενδείξεις για τις βλαβερές συνέπειες της υπερδιάγνωσης και της υπερθεραπείας. 

Το 2002, το  British Medical Journal (BMJ) εξέδωσε ένα θεματικό τεύχος με τίτλο Too Much Medicine

Τα άρθρα εκείνου του τεύχους αφορούσαν κυρίως το πρόβλημα της ιατροποίησης πολλών όψεων της κανονικής ζωής όπως η γέννηση, το σεξ και ο θάνατος. 

Το περιοδικό καλούσε τους γιατρούς να αντισταθούν στην καπηλεία των νόσων . 

Είναι χαρακτηριστικό του μεγέθους πλέον του προβλήματος ότι το BMJ ξεκίνησε το 2013 εκστρατεία με τίτλο Too Much Medicine 

(«Υπερβολικά Πολλή Ιατρική»), χωρίς το ερωτηματικό αυτήν τη φορά. 

Το αμερικανικό ιατρικό περιοδικό Archives of Internal Medicine από το 2010 και μετά συμβάλλει  συστηματικά στον προβληματισμό με επιστημονικά άρθρα κάτω από τον γενικό τίτλο Little is More  ενώ το κορυφαίο αμερικανικό περιοδικό JAMA ονόμασε το 2012 το πρόβλημα της υπερδιάγνωσης των νόσων 

«μια σύγχρονη επιδημία» 

 Σε όλον τον κόσμο, κυρίως όμως στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία, το πρόβλημα της υπερδιάγνωσης απασχολεί ιατρικά περιοδικά, γενικές εφημερίδες, οργανώσεις και συνέδρια. 

Το 2012 το ραδιόφωνο του BBC αφιέρωσε μια σειρά εκπομπών του στο πρόβλημα. 

Στις ΗΠΑ, υπάρχει από το 2012 εκστρατεία γιατρών με τον τίτλο «Επιλέγοντας Σοφά» 

Είναι μια πρωτοβουλία των αμερικανών γιατρών, μια συμμαχία των εταιρειών των διαφόρων ιατρικών ειδικοτήτων για να πολεμήσουν την κατάχρηση και την κακή χρήση των εργαστηριακών εξετάσεων. 

Σκοπός τους είναι η προαγωγή του διαλόγου ανάμεσα στους γιατρούς και τους ασθενείς και να βοηθήσουν τους ασθενείς να επιλέξουν ιατρικές φροντίδες που «υποστηρίζονται από επιστημονική ένδειξη», που «δεν επαναλαμβάνουν τα ευρήματα άλλων εξετάσεων ή ιατρικών πράξεων που έχουν ήδη γίνει», που «δεν είναι πιθανόν να βλάψουν» και που «είναι αληθώς απαραίτητες»         

Πού, όμως, υπάρχει το φαινόμενο της υπερδιάγνωσης; 

Με τι τρόπους εκδηλώνεται; «Υπάρχει σε ένα ευρύ φάσμα συνήθων καταστάσεων», γράφει ένας από τους πρωταγωνιστές στη μάχη εναντίον της, ο αυστραλός ερευνητής και συγγραφέας Roy Moynihan: 

υπάρχει στον καρκίνο του προστάτη και του θυρεοειδούς, στο άσθμα, 

στη χρόνια νεφροπάθεια, και στο έλλειμμα προσοχής με διαταραχή υπερκινητικότητας (ADHD)

Υπάρχει, επίσης, 

στον καρκίνο του μαστού, 

στον διαβήτη της κύησης, 

στην υπέρταση , 

στην χοληστερόλη, 

στον καρκίνο του πνεύμονα, 

στην οστεοπόρωση, και 

στην πνευμονική εμβολή 

Εκδηλωνεται :

μέσω προγραμμάτων προληπτικής εξέτασης (screening) του υγιούς πληθυσμού 

( προγράμματα που διαπιστώνουν καρκίνους, που όμως ποτέ δεν θα σκοτώσουν), 

υπερδιάγνωση μέσω του screening ατόμων με συμπτώματα, λόγω ολοένα και περισσότερο ευαίσθητων διαγνωστικών εξετάσεων, 

υπερδιάγνωση μέσω ευρημάτων που διαπιστώνονται παρεμπιπτόντως  και αποτελούν ανωμαλίες που θα παραμείνουν καλοήθεις, 

Τι προκαλεί την υπερδιάγνωση, ποιοί είναι οι λόγοι που συμβαίνει και γιγαντώνεται; 

Κεντρικό ρόλο παίζει η πρόοδος της τεχνολογίας, δηλαδή τα μηχανήματα. 

Μερικοί από τους λόγους είναι: 

το επαγγελματικό και προσωπικό συμφέρον, 

ο φόβος δικαστικής εμπλοκής , 

ο πολιτισμικός μας έρωτας για έγκαιρη διάγνωση και για τα θαύματα της τεχνολογίας, και 

η βιομηχανοποίηση της ιατρικής , στην οποία ευεργετείται όποιος κάνει περισσότερες εργαστηριακές εξετάσεις, περισσότερες θεραπείες, περισσότερες επεμβάσεις. 

Η αμερικανίδα γιατρός και συγγραφέας Dr. Leana Wen είναι πιο σαφής και αφοριστική: 

Ποιοί πρέπει να κατηγορηθούν για το εμπόριο ασθενειών (selling sickness); γράφει. 

Χωρίς αμφιβολία, οι φαρμακευτικές εταιρείες (“big pharma”)», λέει, και τα νοσοκομειακά συγκροτήματα, που ενσταλάζουν φόβους στους ασθενείς και τους προτρέπουν να ενημερωθούν για νέες νόσους, για νέα φάρμακα, για νέα μηχανήματα και νέες εξετάσεις. 

Και συνεχίζει η Dr. Leana Wen: «Υπάρχει και ένα άλλο μέρος του εγκλήματος του εμπορίου ασθενειών. Είναι οι γιατροί, που είναι συνένοχοι με τις φαρμακευτικές εταιρείες με το να ομιλούν για «νέες» νόσους και με το να συνταγογραφούν περιττά φάρμακα. 

Είναι οι γιατροί, που είναι συνένοχοι με τα νοσοκομεία με το να παραγγέλλουν περιττές εξετάσεις. Είναι οι γιατροί, που έχουν ενσταλάξει στους ασθενείς μας την τυφλή πίστη στην τεχνολογία και την απέραντη αισιοδοξία στις θεραπείες. 

Η μάχη εναντίον της υπερδιάγνωσης πρέπει να αρχίσει με το να αναγνωρίσουν οι γιατροί ότι είμαστε μέρος του προβλήματος. 

Το θεμέλιο της ιατρικής φροντίδας είναι η εμπιστοσύνη (trust), και αυτή η εμπιστοσύνη διαβρώνεται από οικονομικά κίνητρα και συγκρούσεις συμφέροντος (conflicts of interest). Χρειαζόμαστε να το αντιμετωπίσουμε αυτό και να διαβεβαιώσουμε τους ασθενείς μας ότι είμαστε με το μέρος τους».

Και εμεις εχουμε  συνεχώς  διογκούμενο το φαινόμενο της υπερδιάγνωσης ,όπου εμφανίζεται με χαρακτηριστικούς τρόπους. 

Ιδού μερικά παραδείγματα υπερδιάγνωσης και υπερθεραπείας, στις οποίες έχουν υποβληθεί βρέφη, παιδιά και έφηβοι πριν να έρθουν στο παιδοκαρδιολογικό μας ιατρείο για δεύτερη γνώμη: Υγιή παιδιά παρακολουθούνται συνεχώς, κάθε λίγους μήνες ή λίγα χρόνια, συχνά και με ηχοκαρδιογράφημα, παρόλο που έχουν απλώς ένα αθώο φύσημα. Υγιή παιδιά παρακολουθούνται συνεχώς, κάθε λίγους μήνες ή λίγα χρόνια με ηχοκαρδιογράφημα, παρόλο που έχουν απλώς ίχνος ή ελάχιστη ανεπάρκεια της μιτροειδούς, ή της τριγλώχινος, ή της πνευμονικής βαλβίδος. Υγιή παιδιά παρακολουθούνται συνεχώς, κάθε λίγους μήνες ή λίγα χρόνια λόγω της παρουσίας βατού ωοειδούς τρήματος (θα διαβάσετε αλλού για τη σημασία αυτού του ευρήματος και για τη γνώμη μου). Ασθενείς όλων των ηλικιών παρακολουθούνται συνεχώς, κάθε λίγους μήνες ή λίγα χρόνια με ηχοκαρδιογράφημα λόγω «πρόπτωσης μιτροειδούς βαλβίδος», ενώ στην πραγματικότητα έχουν υγιή καρδιά. Ένα σημαντικό μέρος του χρόνου μου, λοιπόν, αφιερώνεται στο να διαπιστώνω ότι πρόκειται για «καρδιακή μη-νόσο» και στο να αφαιρώ την ταμπέλα του «καρδιοπαθούς» από πολλούς ασθενείς μου. Είμαι ευτυχής όταν, τις περισσότερες φορές που εξετάζω τέτοιους «ασθενείς», συμβαίνει μετά την εξέταση να διαβεβαιώνω απλώς αυτούς και τους γονείς τους ότι πρόκειται για φυσιολογική καρδιά και στη συνέχεια να τους δίνω απολυτήριο (όπως λέω) από τις υπηρεσίες μου. Μια άλλη μορφή υπερδιάγνωσης είναι όταν καρδιοπαθή παιδιά υποβάλλονται σε προηγμένες απεικονιστικές εξετάσεις (όπως καρδιακός καθετηριασμός ή καρδιακή μαγνητική τομογραφία) παρόλο που για την διάγνωση, τη θεραπεία, την εγχείρηση και την παρακολούθησή τους αρκεί το ηχοκαρδιογράφημα, σε συνδυασμό, βεβαίως με το καλό ιστορικό και τη φυσική εξέταση.

Η υπερβολική ιατρική, τα φαινόμενα υπερδιάγνωσης και υπερθεραπείας βλάπτουν τους υγιείς αλλά και τους ασθενείς. 

Είναι φαινόμενα που και στη χώρα μας έχουν πάρει μεγάλες διαστάσεις. Είναι, μάλιστα, φαινόμενα που στην Ελλάδα επιδεινώνονται λόγω της κακής ποιότητας της εκπαίδευσης των γιατρών στην κλινική ιατρική, λόγω της συνακόλουθης ανασφάλειάς τους, λόγω του ανεξέλεγκτα μεγάλου αριθμού γιατρών, και λόγω του ελλείμματος κεντρικής πρόβλεψης, σχεδίου και ελέγχου ως προς τον αναγκαίο αριθμό γιατρών, δημόσιων νοσοκομείων, ιδιωτικών νοσοκομειακών επιχειρήσεων και μαιευτηρίων, και ιατρικών μηχανημάτων. 

Δεδομένης της οικονομικής κρίσης και της πρόκλησης για καθολική φροντίδα υγείας και περίθαλψης, είναι πιεστική η ανάγκη να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα και στη χώρα μας. 

Να πολεμήσουμε τις βλαβερές συνέπειες της υπερβολικά πολλής ιατρικής. 

Να συμφωνήσουμε σε πολιτικές και πρακτικές που βοηθούν τους ασθενείς και δεν βλάπτουν τους υγιείς. 

Οι γιατροί και οι ποικίλες οργανώσεις τους μπορούν και πρέπει να πάρουν τη σχετική πρωτοβουλία. 

Οι υγιείς και ασθενείς να ρωτούν τον γιατρό πάντοτε «γιατί» και «πώς». 

Να ρωτούν «γιατί ο γιατρός τους παραγγέλνει τη συγκεκριμένη εξέταση» και «πώς αυτή η εξέταση θα αλλάξει την αντιμετώπισή τους». 

Να τονίζουν στον γιατρό τους ότι δέχονται το γεγονός ότι μερικές φορές δεν μπορεί να είναι 100% βέβαιος, ότι δεν απαιτούν βεβαιότητα, αλλά ότι περιμένουν όμως διαφάνεια. 

Συμπερασματικώς, 

Όχι περιττούς γιατρούς, όχι περιττές εξετάσεις, όχι περιττά φάρμακα.  

     

Πηγη

Δημήτρης Δασκαλόπουλος